Një sulm i përgjakshëm i ndodhur të dielën në Kishën Mar Elias në Damask ka tronditur Sirinë, dhe veçanërisht komunitetin e krishterë të vendit.
Sulmi shkaktoi të paktën 25 të vdekur pasi një burrë i armatosur me një pushkë hyri në kishë dhe qëlloi besimtarët përpara se të aktivizonte një bombë vetëvrasëse. Ky incident ka ngritur pikëpyetje serioze mbi aftësinë e qeverisë së re siriane për të menaxhuar sigurinë në vend dhe për të mbrojtur qytetarët e saj, përfshirë ata nga grupet minoritare.
Ministria e Brendshme Siriane fajësoi ISIL-in (ISIS) për sulmin, megjithëse një grup tjetër i quajtur Saraya Ansar al-Sunna më vonë mori përgjegjësinë. Zyrtarët qeveritarë e përshkruan sulmin si një përpjekje për të minuar përpjekjet e tyre për të vendosur një shtet pas rënies së diktatorit të gjatë, Bashar al-Assad, në dhjetor.
“Po ndodh kryengritje,” tha Hind Kabawat, ministrja siriane e Çështjeve Sociale dhe Punës, për Syria TV nga një spital i Damaskut, duke luftuar me lotët. “Të gjithë të krishterët dhe myslimanët dhe të gjithë sirianët duhet të jenë të fortë sot. Kjo është një plagë e madhe, dhe dhimbja jonë është e madhe.”
Ndërsa cak i sulmit ishte një kishë – i pari i këtij lloji kundër një kishe siriane që nga rënia e regjimit al-Assad – ai shërben si një kujtesë e situatës së pasigurt në të cilën ndodhet ende vendi, duke prekur të gjithë sirianët, ndërsa qeveria përpiqet të ofrojë stabilitet.
“Është shumë e rrezikshme,” tha Abu Hassan, një banor i Damaskut, për Al Jazeera përmes telefonit. Ai tha se kishte frikë nga sulme të tjera që mund të ndodhin si pjesë e një përpjekjeje për të mbjellë përçarje midis të krishterëve dhe myslimanëve të Sirisë. “[Sulmet] nuk do të zhduken,” tha ai. “Do të ketë më shumë gjak. Zoti e bekoftë këtë vend.”
Fundi i regjimit al-Assad, pas një lufte më shumë se 13-vjeçare në të cilën humbën jetën qindra mijëra njerëz, u mirëprit nga shumica e sirianëve. Dinastia al-Assad – Bashar u parapri si president nga babai i tij Hafez – kishte ndërtuar efektivisht një nga shtetet më brutale policore në botë, me një rrjet të gjerë degësh konkurruese të sigurisë dhe inteligjencës që terrorizonte pjesën më të madhe të popullsisë vendase.
Njeriu që ka zëvendësuar Bashar al-Assad si president është Ahmed al-Sharaa. E kaluara e tij – si ish-anëtar i al-Kaedës që udhëhoqi Hayat Tahrir al-Sham-in tashmë të shpërbërë në vitet e fundit të luftës – i bëri shumë sirianë të shprehin dyshime dhe shqetësime për sundimin e tij mbi një shtet kaq të larmishëm nga ana fetare dhe etnike.
Al-Sharaa vazhdimisht ka premtuar të mbrojë minoritetet dhe të ndërtojë një shtet gjithëpërfshirës për sirianët e të gjitha prejardhjeve dhe besimeve fetare. Por një sërë ngjarjesh ndërkohë kanë mbjellë mosbesim midis autoriteteve qeverisëse dhe disa anëtarëve të grupeve të minoriteteve fetare. Masakra të kryera në rajonin bregdetar të dominuar nga alavitët në mars, e ndjekur nga përleshje midis forcave të lidhura me qeverinë dhe milicive Druze në maj, tronditën një pjesë të mirëbesimit dhe besimit që autoritetet e reja kishin ndërtuar.
Sulmi ndaj Kishës Mar Elias është, sigurisht, i ndryshëm nga ana se u krye nga një armik i qeverisë së re. Por ai ende ka kontribuar në dyshimin që ndiejnë disa se situata e sigurisë në Siri mund të përmirësohet – veçanërisht, megjithëse jo ekskluzivisht, për minoritetet. Dhe kjo pasiguri po i shtyn madje disa minoritete të konsiderojnë mundësinë që mund t’u duhet të braktisin shtëpitë e tyre në Siri dhe të largohen nga vendi.
Për shumë vëzhgues, në fund të fundit, përgjegjësia kryesore bie mbi autoritetet. “Qeveria do të gjykohet bazuar në atë që po bëjnë dhe si e zgjidhin çështjen [e sigurisë],” tha Jerome Drevon, analist i lartë i Grupit Ndërkombëtar të Krizave për xhihadin dhe konfliktin modern, për Al Jazeera, “përfshirë çështjen e minoriteteve fetare dhe si i mbrojnë ato”.
Qeveria ka thënë se ka arritur të parandalojë dy sulme të tjera të planifikuara nga i njëjti grup që ishte pas sulmit ndaj Mar Elias, njëri prej të cilëve do të shënjestronte një faltore shiite muslimane në Damask.
ISIL ende nuk e ka marrë përgjegjësinë për sulmin, por raportohet se po zgjeron ndikimin e tij në Siri. Grupi kishte kontrolluar zona të gjera territori në Siri dhe Irak si pjesë e “kalifatit” të tij të vetëshpallur përpara se një fushatë e udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara ta mposhtte në vitin 2019 dhe t’i detyronte mbetjet e tij në periferi. Drevon tha se grupi kishte qenë kryesisht i pranishëm në shkretëtirën lindore të Sirisë në vitet e fundit, derisa sulmet ajrore të SHBA-së dhe zgjerimi i qeverisë siriane i çuan ata të shtyheshin në qytete. ISIL tani vepron më pak si një organizatë hierarkike dhe më shumë si një rrjet qelish të pavarura, tha Drevon, duke e bërë të vështirë çrrënjosjen e plotë të tij. “Ka deri diku një vakuum sigurie sepse nuk ka mjaftueshëm forca për të mbikëqyrur të gjithë vendin,” tha Drevon.
Megjithatë, ka gjithashtu vend për pozitivitet. Drevon vuri në dukje se qeveria ka pasur disa suksese në shtypjen e kryengritësve dhe, ndërsa bashkëpunimi me qeveritë e huaja përmirësohet, ashtu do të përmirësohet edhe inteligjenca dhe aftësia e saj për të parandaluar sulme lokale. “Ka raste dhune, sigurisht, por niveli i dhunës është shumë larg asaj që prisnim gjashtë muaj më parë,” tha Drevon. “Edhe vendet perëndimore nuk mund t’i parandalojnë plotësisht sulmet e armatosura.”
Analistët thonë se autoritetet siriane janë fokusuar jo vetëm në parandalimin e sulmeve nga grupe si ISIL, por edhe në ndalimin e kryengritjeve të brendshme, të ngjashme me atë përgjatë bregdetit sirian në mars, të shkaktuar nga mbështetësit e al-Assad, e cila më pas u kthye në vrasje sektare dhe masakra. Përveç kësaj, autoritetet e reja po përpiqen të përmirësojnë aftësitë e tyre të inteligjencës dhe mjetet e bashkëpunimit dhe marrjes së inteligjencës nga vendet e huaja. Drevon tha se ishte e rëndësishme që qeveritë e huaja të bashkëpunojnë me administratën e re në inteligjencë për të përballuar atë që ka të ngjarë të jetë një kërcënim në rritje nga ISIL në muajt e ardhshëm.
Por përtej çështjes së kapacitetit të shtetit për të luftuar grupet radikale është gjithashtu rëndësia e amplifikimit të mesazhit se minoritetet fetare dhe etnike janë qytetarë të barabartë në Siri, tha Robin Yassin-Kassab, një shkrimtar sirian. Përmbysja e al-Assad ishte e popullarizuar mes sirianëve, dhe muajt që kanë pasuar kanë lejuar që të shfaqet një narrativë e re uniteti në vend. Por kjo mund të zhduket shpejt – veçanërisht nëse njerëzit nuk ndiejnë se po kryhet drejtësi për viktimat e të gjitha krimeve, përfshirë ato të kryera nga ata që janë në linjë me shtetin. Pas dhunës në bregdet dhe në zonat me shumicë Druze, qeveria e al-Sharaa formoi komitete për të hetuar dhe caktuar përgjegjësinë për dhunën dhe vdekjet. Autoritetet e reja herë pas here kanë arrestuar gjithashtu njerëz të akuzuar për kryerjen ose koordinimin e dhunës. Por disa sirianë ende nuk ndiejnë se ka një proces transparent ose mesazh të qartë në shpërndarjen e drejtësisë në mënyrë të qartë, të drejtë dhe të barabartë. “[Nuk ka] asnjë mesazh të qartë se autorët do të arrestohen dhe ndëshkohen për kryerjen e krimeve dhe nuk ka rëndësi se cilit grup politik ose çfarë identiteti, sekti apo regjimi, jeni i lidhur, ju do të ndëshkoheni,” tha Yassin-Kassab për Al Jazeera. “Kjo ende nuk është e qartë.”